Żółw błotny

łac: Emys orbicularis
ang: European pond tortoise (European pond terrapin, Pond turtle)

Występowanie:
Żółw błotny według Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem. Mimo dużego obszaru występowania, jest zwierzęciem bardzo rzadkim. Zamieszkuje południową oraz środkową Europę, północno - zachodnią część Afryki oraz Azję Mniejszą W Polsce jest bardzo rzadko spotykany. Największa populacja na terenie Europy występuje we wschodniej części Polski, na Pojezierzu Łęczyńsko – Włodawskim. Dość licznie występuje także na Pojezierzu Mazurskim, Pomorskim oraz Lubuskim, spotykany jest również w południowo-zachodniej Polsce.

Morfologia:
Ciało żółwia błotnego otoczone jest owalnym pancerzem, składającym się z dwóch, ruchomo połączonych ze sobą części: karapaksu i plastronu. Pancerz górny - karapaks jest wypukły, podobnie jak ciało ciemno ubarwiony (brunatny, czarny, grafitowy, rzadko oliwkowo-brązowy). Składa się z 38 płaskich, wielobocznych tarcz, na których widać żółte kreski o regularnym, promienistym uporządkowaniu, pokrywające także miękkie części ciała. Pancerz dolny – plastron jest jaśniejszy, plamisty, składający się z 12 foremnych tarcz. Na obu częściach pancerza, widać pierścienie przyrostów, po których można stwierdzić wiek osobnika. Głowa jest masywna pokryta gładką skórą. Długa szyja o delikatnie chropowatej skórze, oczy o okrągłych źrenicach. Żółwie posiadają bardzo silne kończyny pokryte chropowatą skórą i zakończone ostrymi pazurami (pięcioma z przodu i czterema lub z małym piątym pazurem z tyłu) i umięśniony ogon. Palce kończyn połączone są krótką błona pławną. Wielkość pancerza waha się u samca w przedziale 13-18cm, u samicy 14-21cm. Bardzo rzadko długość pancerza przekracza 25-30cm. Dymorfizm płciowy dojrzałych osobników jest dobrze widoczny. Samice są większe i jaśniej ubarwione. Plastron samców częściowo wklęsły (ułatwiający kopulację), jest to główna cecha morfologiczna, pozwalająca na określenie płci.

Środowisko życia i zimowanie:
Jest gatunkiem nizinnym, w Polsce nie przekraczającym 300m n.p.m. Głównym środowiskiem życia żółwia błotnego jest woda. Aktywny jest przez całą dobę, z przewagą aktywności wieczorno-nocnej. Zamieszkuje nieduże, bogato porośnięte lub wręcz zarastające stojące zbiorniki wodne np. stawy, tofowiska, olsy, rozległe moczary, śródleśne bagna, wolno płynące rzeki o mulistym dnie i czystej wodzie. W wyniku wysychania zbiorników oraz w poszukiwaniu miejsca złożenia jaj lub terenów łownych odbywa dalekie wędrówki. W sen zimowy zapada jesienią, z końcem października. Zimuje przeważnie na dnie większych zbiorników wodnych, schowany w pancerzu. Ze snu budzi się wiosną, na przełomie końca marca i początku maja, w zależności od warunków atmosferycznych.

Rozmnażanie:
Największa intensywność godów przypada na koniec kwietnia do czerwca. Odbywają się w wodzie, gdzie samica wydziela charakterystyczną substancję wonną, pozwalającą na rozpoznanie jej przez samca. Samiec chwyta samicę silnym uściskiem zwanym ampleksusem, następnie para kopuluje. Zapłodnieni jaj jest wewnętrzne. Na przełomie maja i czerwca samica składa 6-15 jaj składa w kilkucentymetrowej jamce w suchym, nasłonecznionym miejscu. Po złożeniu jaj samica zasypuje oraz maskuje wejście do gniazda. Jaja otoczone są otoczone twardą, chropowatą, wapniową skorupką, mięknącą przed wylęgiem młodych, mającym miejsce zależnie od klimatu, po około 60-100 dniach od złożenia. W niesprzyjających warunkach atmosferycznych młode wykluwają sie na wiosnę następnego roku. Dojrzałość płciową uzyskują w wieku ok 7 lat a długość życia nawet do 120 lat.

Zagrożenia:
Głównymi zagrożeniami żółwia błotnego są: zanik naturalnego środowiska życia, niszczenie i użytkowanie miejsc lęgowych, nieprawidłowo prowadzone procesy melioracji terenu i osuszania terenów - gatunek ten jest szczególnie wrażliwy na suszę. Naturalne procesy zarastania terenów (sukcesji). Pogarszanie się jakości wód, zanieczyszczanie zbiorników odpadami komunalnymi, herbicydami i nawozami. Odławianie osobników prowadzone przez człowieka w celach handlowych.

Ochrona:
Przede wszystkim zaleca się objęcie ścisłą ochrona naturalnych siedlisk. Ochrona objąć powinna również gniazda i miejsca rozrodu. Poprawienie gospodarki melioracyjnej, właściwa ochrona czystości lasów i środowiska naturalnego. Monitorowanie dynamiki populacji. Właściwa edukacja społeczeństwa. Na terenie naszego kraju prowadzone są akcje sztucznego zasiedlania (wylęgu młodych i wypuszczania ich do naturalnego środowiska). Żółw błotny wymaga czynnej i biernej ochrony. W Polsce objęty jest ścisłą ochroną, w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt wpisany z kategorią EN (zagrożony wyginięciem).